Σχόλιον Τῶν Παροιμιῶν
ΛΟΙ σχεδὸν οἱ λαοὶ ἔχουν τὰς παροιμίας των καὶ τὰ ἀποφθέγματά των, ἐπιγραμματικὰς δηλαδὴ φράσεις, αἱ ὁποῖαι περιέχουν ἀληθείας, ἀναφερομένας εἰς τὸν πρακτικόν, ἰδίᾳ, βίον.
Εἶναι δὲ αὐταὶ καρπὸς ἐμπειριῶν ἀπὸ τὸν καθημερινὸν βίον, ἢ ἀπόσταγμα πατροπαραδότων παραδόσεων, διδακτικὸν προϊὸν τῆς λαϊκῆς θυμοσοφίας ἢ τῆς συνέσεως τῶν σοφῶν. 
Ἡ παροιμία, λέγει, ὁ Μέγας Βασίλειος, εἶναι <λόγος προτρεπτικός, χρησιμεύων πρὸς πᾶσαν τοῦ βίου ὁδόν>.
Ἀπὸ τὰς παροιμίας ὅμως ὅλων τῶν λαῶν, ἀνώτεραι διὰ τὴν καθαρότητα τῆς φράσεως, διὰ τὴν ἐπιτυχῆ χρῆσιν τῆς ἀλληγορικῆς εἰκόνος, διὰ τὸ ὕψος τῶν νοημάτων καὶ τὴν χρησιμότητά των εἰς προαγωγὴν τοῦ θρησκευτικοῦ, τοῦ πνευματικοῦ, τοῦ ἠθικοῦ καὶ πρακτικοῦ βίου ἀτόμων, οἰκογενειῶν καὶ κοινωνιῶν, εἶναι αἱ Παροιμίαι τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ μάλιστα αἱ ὑπὸ τὸν τίτλον <Παροιμίαι Σολομῶντος>. 
Τοῦτο δέ, διότι αὐταὶ δὲν εἶναι ἁπλῶς προϊὸν ἐμπειρίας ἢ σοφῆς διανοίας, ἀλλὰ καὶ φωτισμοῦ παρὰ Θεοῦ, ὥστε νὰ εἶναι θεόπνευστος ἔκφρασις μορφωτικῶν καὶ οἰκοδομητικῶν ἀληθειῶν.
Ὁ πλήρης τίτλος τοῦ βιβλίου αὐτοῦ, ὅπως ἀναγράφεται εἰς τὸ ἑβραϊκὸν κείμενον, εἶναι <Μισλὲ Σελομό, μέλεκε Γισραέλ>, ἤτοι: Παροιμίαι Σολομῶντος, βασιλέως τοῦ Ἰσραήλ>. Πιθανὸν ἐκ τοῦ τίτλου νὰ ὑποθέση κανείς, ὅτι τὸ ἐν λόγῳ θεόπνευστον βιβλίον περιέχει τοῦ Σολομῶντος μόνον Παροιμίας. Βεβαίως ἡ μεγάλη πλειονότης αὐτῶν εἶναι ἔργον τοῦ σοφοῦ βασιλέως, ὁ ὁποῖος <ἐλάλησε τρισχιλίας παραβολάς <=παροιμίας> καὶ ἦσαν αἱ ᾠδαὶ αὐτοῦ πεντακισχίλιαι>. 
Ὁ σοφὸς Σειράχ, ὁ ὁποῖος συνέταξεν ἐπίσης ἐξαίρετον καὶ γλαφυρώτατον βιβλίον παροιμιῶν καὶ ἀποφθεγμάτων, προσβλέπει τὸν Σολομῶντα ὡς καθηγητὴν καὶ ἐμπνευστήν του καὶ εἰς μίαν πρὸς αὐτὸν ἀποστροφὴν τὸν προσφωνεῖ μὲ βαθὺν θαυμασμόν. 
<Ὡς ἐσοφίσθης, λέγει, ἐν νεότητί σου καὶ ἐνεπλήσθης ὡς ποταμὸς συνέσεως. Γῆν ἐπεκάλυψεν ἡ ψυχή σου καὶ ἐνέπλησας ἐν παραβολαῖς αἰνιγμάτων... Ἐν ᾠδαῖς καὶ παροιμίαις καὶ παραβολαῖς καὶ ἐν ἑρμηνείαις ἀπεθαύμασάν σε χῶραι> <Σοφ. Σειρὰχ μζ' 14-17>. 
Μέσα ὅμως εἰς τὸ ὑπὸ τὴν ἐπιγραφὴν <Παροιμίαι Σολομῶντος>, βιβλίον, ἔχουν καταχωρηθῆ καὶ ἄλλαι τινες παροιμίαι, διατυπωθεῖσαι εἴτε ἀπὸ τὸν λαόν, εἴτε καὶ ἀπὸ ἄτομα. Πάντως ὅμως καὶ αὐταὶ εἶναι διαποτισμέναι ἀπὸ τὸ αὐτὸ πνεῦμα, ἀποβλέπουν εἰς τὸν αὐτὸν σκοπόν, ἐγράφησαν κατὰ θείαν ἔμπνευσιν ὥστε νὰ εἶναι θεόπνευστοι καὶ ὁμοιάζουν γενικῶς πρὸς τὰς Παροιμίας τοῦ Σολομῶντος, ὥστε τὸ ὅλον βιβλίον νὰ παρουσιάζεται ὡς ἐνιαῖον.
Εἰς τὰ ἐννέα πρῶτα κεφάλαια παρουσιάζεται ὁμιλοῦσα ἡ Σοφία, ὄχι ὡς ἀφῃρημένη ἰδιότης ἢ προσωποιημένη ἔννοια, ἀλλ' ὡς πρόσωπον ζῶν, πάνσοφον, προαιώνιον, ὑπάρχον ἐν τῷ Θεῷ πρὸ πάσης δημιουργίας, διότι <ἡνίκα ἡτοίμαζεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανόν>, ἦτο αὐτὴ συμπαροῦσα καὶ <παρ' αὐτῷ ἁρμόζουσα>, ὅτε <ἀσφαλεῖς ἐτίθει πηγὰς τῆς ὑπ' οὐρανὸν καὶ ἰσχυρὰ ἐποίει τὰ θεμέλια τῆς γῆς> <Παροιμ. η' 23-31>. 
Εἶναι προφανὲς ὅτι μὲ τὰς ἀποκαλυπτικὰς αὐτὰς φράσεις καὶ πολλὰς ἄλλας ὁμοίας ἐννοεῖ ὁ θεόπνευστος Παροιμιαστὴς τὴν ἐννυπόστατον Σοφίαν, τὸ δεύτερον Πρόσωπον τῆς Ἁγίας Τριάδος, τὸν Υἱὸν καὶ τὸν Λόγον τοῦ Πατρός.
Ὅλαι αἱ παροιμίαι τοῦ βιβλίου, ἀπ' ἀρχῆς μέχρι τέλους, εἶναι διατυπωμέναι εἰς ποιητικὸν ὕφος, κατὰ τὸ προσιδίαζον εἰς τὴν ἑβραϊκὴν ποίησιν χαρακτηριστικὸν γνώρισμα. 
Ὁ κάθε στίχος, δηλαδή, ὅπως ἐγράφομεν καὶ εἰς τὴν εἰσαγωγὴν τῶν Ψαλμῶν, ἀποτελεῖται κατὰ κανόνα ἀπὸ δύο μέρη, σπανιώτερον δὲ ἀπὸ τρία ἢ καὶ περισσότερα. 
Τὰ, μετὰ τὸ πρῶτον, μέρη ἐπαναλαμβάνουν συνήθως τὸ νόημα τοῦ πρώτου, ἢ τὸ συμπληρώνουν ἢ τὸ ἀντιπαραβάλλουν πρὸς ἀντίθετον ἔννοιαν. 
Ἐπανάληψις π.χ. τοῦ αὐτοῦ νοήματος ὑπάρχει εἰς τὸν στίχον:
<Παγὶς ἰσχυρὰ ἀνδρὶ τὰ ἴδια χείλη, καὶ ἁλίσκεται χείλεσιν ἰδίου στόματος> < στ' 2>.
Συμπληρωματικὸς εἶναι ὁ στίχος: 
<Ἐκ πολυλογίας οὐκ ἐκφεύξῃ ἁμαρτίαν, φειδόμενος δὲ χειλέων νοήμων ἔσῃ> <ι' 19>..
Ἀντιθετικὸς εἶναι ὁ στίχος: 
<Μῖσος ἐγείρει νεῖκος, πάντας δὲ τοὺς μὴ φιλονεικοῦντας καλύπτει φιλία> <ι' 12>.
Αἱ Παροιμίαι προσφέρουν πλῆθος πολυτιμοτάτων ἀληθειῶν περὶ τοῦ Θεοῦ, περὶ δημιουργίας, περὶ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ προικισμένου μὲ ἐξαίρετον σῶμα, μὲ ὑπέροχα αἰσθητήρια ὄργανα, μὲ νοῦν, μὲ ἐλευθερίαν βουλήσεως. 
Ὁμιλοῦν περὶ τῶν καθηκόντων του πρὸς τὸν Θεόν, πρὸς τὸν πλησίον, πρὸς ἑαυτόν. Παρέχουν σοφὰς νουθεσίας πρὸς ἄρχοντας καὶ πρὸς ἀρχομένους, πρὸς γονεῖς καὶ τέκνα, πρὸς πλουσίους καὶ πτωχούς, πρὸς ἐργατικοὺς καὶ ραθύμους. 
Στηλιτεύουν τοὺς κακοὺς καὶ τὴν κακίαν, τὴν ἀσωτείαν καὶ τὴν ἰδιοτέλειαν, τὴν ἀδικίαν καὶ τὴν μοχθηρίαν, τὴν ἀπαιδευσίαν καὶ ἀφροσύνην, τὴν ἀνυπακοὴν πρὸς τοὺς γονεῖς καὶ τὴν ἀσέβειαν πρὸς τὸν Θεόν.
Ἐγκωμιάζουν καὶ προτρέπουν εἰς τὴν δικαιοσύνην καὶ φιλανθρωπίαν, τὴν ἐγκράτειαν καὶ ὑπομονήν, τὴν πραότητα καὶ μακροθυμίαν, τὴν μόρφωσιν καὶ σοφίαν, τὸν σεβασμὸν πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τοὺς γονεῖς.
Κτυπητὰς εἰκόνας ἐκλέγει ὁ Παροιμιαστής, διὰ νὰ κάμῃ ἐντόνως αἰσθητὰς τὰς ὑποδείξεις του. 
Τὸν μύρμηκα καὶ τὴν μέλισσαν προβάλλει πρὸς τὸ ράθυμον, διὰ νὰ τὸν κινήσῃ πρὸς ἐργασίαν. <Ἴθι, λέγει, πρὸς τὸν μύρμηκα, ὦ ὀκνηρέ, καὶ ζήλωσον ἰδὼν τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ καὶ γενοῦ ἐκείνου σοφώτερος. 
Ἐκείνῳ γὰρ γεωργίου μὴ ὑπάρχοντος, μηδὲ τὸν ἀναγκάζοντα ἔχων, μηδὲ ὑπὸ δεσπότην ὧν, ἑτοιμάζεται θέρους τὴν τροφήν, πολλήν τε ἐν τῷ ἀμητῷ ποιεῖται τὴν παράθεσιν>. 
Παρουσιάζει τὴν φιλοπονίαν τῆς μελίσσης, τὴν τάξιν καὶ τὴν πειθαρχίαν της, τὸ θησαύρισμα τῶν κόπων της, τὸ μέλι, εὐχάριστον καὶ θρεπτικὸν δι' ὅλους τοὺς ἀνθρώπους. 
Γενικῶς διανθίζουν τὰς παροιμίας ἐξαίρετοι εἰκόνες: Φρέατα καὶ πηγαί, ρέοντα ὕδατα καὶ ἄβυσσοι ὑδάτων, νέφη καὶ καταιγίδες, δρόσοι καὶ ὑετοί, φῶς καὶ σκότος, σίδηρος καὶ ἄργυρος, χρυσὸς καὶ ἐνώτια, ὁδοὶ εὐθεῖαι καὶ ὁδοὶ σκολιαί, πτηνὸν ποὺ σώζεται ἀπὸ παγίδα καὶ δορκὰς ἀπὸ βρόχους, <βοῦς ἐπὶ σφαγήν, ἔλαφος πεπληγὼς τὸ ἧπαρ καὶ κύων ἐν δεσμοῖς>, σκύμνος λέοντος καὶ χοῖρος, ὁ ἀετὸς ποὺ πετᾷ καὶ ἡ ναῦς ποὺ ποντοπορεῖ καὶ ὁ ὄφις, ποὺ σύρεται εἰς τὴν πέτραν, χωρὶς νὰ ἀφήνουν ἴχνη, δεῖπνα πολυτελῆ ἀλλὰ τεταραγμένα πλουσίων ἁμαρτωλῶν, δεῖπνα λιτὰ ἀλλὰ εἰρηνικὰ δικαίων ἀνθρώπων, γάλα καὶ μέλι, <ἐνώτιον ἐν ρινὶ ὑὸς καὶ κάλλος ἐν γυναικὶ κακόφρονι>, οἴκοι καὶ παστάδες, κρόκινον καὶ κινάμωμον καὶ ἄλλα ἀρώματα, εἶναι μερικαὶ ἀπὸ τὰς πολυαρίθμους εἰκόνας καὶ παρομοιώσεις τῶν Παροιμιῶν τοῦ Σολομῶντος. 
Ἄφθαστος εἶναι ὁ Παροιμιαστής, ὅταν εἰς ἁδρὰς γραμμὰς ζωγραφίζει καὶ προβάλλει τὴν προσωπογραφίαν τοῦ ὀκνηροῦ, τοῦ φιλονείκου, τοῦ δικαίου, τῆς φαύλης καὶ κακοτρόπου γυναικός, τῆς σεμνῆς καὶ δραστηρίας οἰκοκυρᾶς. 
Τὰ πάντα εἰς ἕνα εὐχάριστον, ὅσον καὶ ἀπλοῦν, λογοτεχνικὸν ὕφος, μὲ σκοπὸν τὸν κατὰ Θεὸν διαφωτισμόν, τὴν καθοθήγησιν καὶ προτροπὴν πρὸς τὸ ἀγαθόν, τὴν ἀληθινὴν μόρφωσιν τοῦ ἀνθρώπου ὡς τέκνου τοῦ Θεοῦ, ὡς μέλους τῆς οἰκογενείας, ὡς πολίτου τῆς κοινωνίας.
Ἐν ὄψει αὐτοῦ τοῦ πνευματικοῦ θησαυροῦ, τὸν ὁποῖον ἐγκλείουν αἱ Παροιμίαι, ὁ Μέγας Βασίλειος κατὰ τὴν ὁμιλίαν του <εἰς τὴν ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν> λέγει ὅτι αὐτός, ποὺ μελετᾷ τὰς Παροιμίας <καὶ τὰς ἀπ' αὐτῶν παραινέσεις μὴ ἀργῶς προσιέμενος τὴν ἐμπειρίᾳ, δέχεται ἀβλαβῶς τὰς τῶν λόγων στροφάς>, διότι <ἡ βίβλος αὕτη ὑπισχνεῖται τῆς ἀληθοῦς δικαιοσύνης τὴν γνῶσιν>· <γλῶσσαν ἄδικον χαλινοῖ, χειρῶν ἀδίκων ἄρχειν οὐκ ἐπιτρέπει, ἀργίαν ἀποδιώκει, ἐπιθυμίας ἀτόπους κολάζει, διδάσκει φρόνησιν, διδάσκει ἀνδρείαν, σωφροσύνην ἀποσεμνύνει>. 
Ἄλλοι δὲ Πατέρες καὶ ἐκκλησιαστικοὶ συγγραφεῖς ὀνομάζουν τὸ βιβλίον αὐτὸ <Σοφίαν>, <Πανάρετον Σοφίαν>,<Παιδαγωγικὴν Σοφίαν> κ.τ.τ.
Πότε ἀκριβῶς αἱ διάσπαρτοι αὐταὶ Παροιμίαι τοῦ Σολομῶντος, ἄλλων σοφῶν ἀνδρῶν τοῦ Ἰσραήλ, καὶ τῶν ἀνθρώπων τοῦ λαοῦ, συνελέγησαν, ὥστε νὰ ἀποτελέσουν ἕνα βιβλίον, ὅπως τὸ βλέπομεν σήμερον, δὲν εἶναι γνωστόν. 
Ἀσφαλῶς πρώτη συλλογὴ καὶ καταγραφὴ παροιμιῶν θὰ ἔγινε ὑπὸ αὐτοῦ τούτου τοῦ Σολομῶντος ἢ πάντως εἰς τὴν ἐποχήν τοῦ Σολομῶντος. 
Εἰς τὴν συλλογὴν αὐτὴν προσετέθησαν ἀναμφιβόλως καὶ αἱ τῶν μεταγενεστέρων ἄλλων θεοπνεύστων ἀνδρῶν παροιμίαι. 
Ἡ ὁλοκλήρωσις πάντως τοῦ βιβλίου εἶχε βεβαίως πραγματοποιηθῆ πρὸ τῆς χρονολογίας τῆς μεταφράσεως τῶν ἑβδομήκοντα. 
Πρέπει δὲ νὰ συγκλεισθῆ ἀπὸ τῶν χρόνων τοῦ βασιλέως Ἐζεκίου <725-697>, μέχρι τῆς ἐποχῆς τῶν Ο'. Διότι ρητῶς ἀναγράφεται· <αὗται αἱ παιδεῖαι <=Παροιμίαι> Σολομῶντος, αἱ ἀδιάκριτοι <=αἱ μὴ συλλεγεῖσαι εἰς ἐνιαῖον ἔργον>, ἃς ἐξεγράψαντο <=κατέγραψαν> οἱ φίλοι Ἐζεκίου, τοῦ βασιλέως τῆς Ἰουδαίας>. 
Οἱ ἑβδομήκοντα ἀπέδωσαν τὰς Παροιμίας εἰς τὴν ἑλληνικήν, ἄλλας μὲν κατὰ λέξιν μεταφράζοντες, ἄλλας δὲ κατὰ νόημα παραφράζοντες, πάντως ὅμως μὲ ἀκρίβειαν.